In de fotowereld is Zeiss bekend als fabrikant van hoogwaardige objectieven voor zowel spiegelreflex camera’s als spiegelloze camera’s en zelfs de Leica M-serie. Het bedrijf deed en doet echter nog veel meer. Carl Zeiss is in 1846 in Jena begonnen als intrumentenmaker en leverancier van brillen, precisie weegschalen en telescopen. Door de hoge kwaliteit van zijn produkten kreeg hij veel klanten. Al binnen een jaar moest Zeiss personeel aan nemen om de produktie te verhogen.
Ook ging hij zich toeleggen op microscopen. Nog altijd is Zeiss een van de wereldspelers op dit gebied. Dat heeft mede te maken met het onderzoek dat Zeiss deed in samenwerking met Ernst Abbe van de Universiteit van Jena. De formules die zij opstelden zorgden ervoor dat het veel gemakkelijker werd om complexe optische constructies te ontwerpen. Tot dat moment was het maken van bijvoorbeeld een goede microscoop vooral een zaak van uitproberen en verbeteren. Het bedrijf groeide door en werd een belangrijke producent van allerhande producten waarin optisch glas werd verwerkt, van objectieven tot brillen, microscopen en telescopen. Maar het bedrijf is ook sterk in medische apparatuur en halfgeleider technologie. Na de Tweede wereldoorlog viel het bedrijf uiteen in twee delen, een in Oost-Duitsland, de ander West-Duitsland. De val van de muur herenigde niet alleen veel Duitse families, maar ook beide helften van het Zeiss concern. Dat ging niet eenvoudig. Beide helften maakten producten die elkaar ook sterk beconcurreerden en het duurde een aantal jaren waarin flink verlies werd gemaakt voordat het bedrijf gestroomlijnd was.
Van klassiek naar modern
Op fotografisch gebied leek Zeiss een tiental jaar geleden wat achter te blijven. Het bedrijf maakte objectieven voor Canon en Nikon spiegelreflexcamera’s die optisch en mechanisch uitstekend waren, maar die niet beschikten over moderne verworvenheden als autofocus of beeldstabilisatie. Hetzelfde gold voor de aparte reeks objectieven voor camera’s met een Leica M-bajonet. De beeldkwaliteit was bijzonder goed en de mechanische kwaliteit was uitstekend dankzij de volledig metalen constructie met lange, soepele schroefgangen. Maar het waren wel objectieven voor puristen die graag nog net zo wilden werken als tien, twintig of dertig jaar daarvoor. Sinds een jaar of vijf is Zeiss echter bezig met een enorme verandering. De Zeiss Touit objectieven waren daar in 2012 de eerste voorbode van. Deze objectieven met hun ongebruikelijke naam waren om te beginnen gemaakt voor APS-C camera’s en waren verkrijgbaar in Fujifilm en Sony E-bajonet. Zeiss had niet eerder voor dit formaat en deze vattingen objectieven gemaakt. Ook de brandpunstafstanden waren nieuw voor Zeiss, met onder andere een 12 en een 32 mm. En bovendien waren het ook nog eens autofocus objectieven! Opvallend was ook de ongewone vormgeving van de Carl Zeiss Touit 2.8/12 groothoek. De uitwaaierende voorkant bleek een voorbode van objectieven die nog moesten verschijnen.
De ogen van de uil
Wat maakt een merk uniek?
Ieder merk heeft een eigen karakter. Soms leidt dat tot unieke producten, met een voor dat merk kenmerkend DNA. Omdat de scores van onze testen zijn gebaseerd op meetresultaten, worden niet-meetbare eigenschappen in de eindscores onderbelicht. Daarom doen we een poging om, uitgaande van onze praktijktesten, het DNA van een paar merken te beschrijven.
In 2013 verrastte Zeiss fotografen met de eerste Zeiss Otus, de 1.4/55. Dit was na de Touits de tweede serie van Zeiss die de naam van een vogel kreeg. Dit objectief had geen autofocus, maar wel de gladde vormgeving van de Touit objectieven. De Otus was ontworpen met maar een doel voor ogen: hoogste beeldkwaliteit. En alle testen wezen uit dat de Otus 1.4/55 een nieuwe standaard in beeldkwaliteit zette. De 1.4/55 kreeg gezelschap van een 1.4/85 en een 1.4/18. De Otus objectieven zijn verkrijgbaar voor Canon en Nikon. Een jaar later, in 2014, verscheen de eerste Zeiss Loxia voor spiegelloze full frame Sony camera’s. Waar de Loxia’s enkel handmatig konden worden scherpgesteld, beschikten de Zeiss Batis objectieven voor Sony E-vatting die in 2015 verschenen wel over autofocus. In 3 jaar tijd had Zeiss dus vier nieuwe lensseries uitgebracht, waarvan twee met autofocus. Daar bleef het niet bij. In 2015 verschenen namelijk ook de eerste Zeiss Milvus objectieven voor Canon en Nikon. Dit zijn de opvolgers van de klassieke Zeiss objectieven. De Milvus objectieven beschikken nog altijd niet over autofocus, maar zowel de vormgeving als de optische ontwerpen zijn volledig van deze tijd en de beeldkwaliteit is, net als bij de klassieke versies in hun tijd, weer toonaangevend.
Zeiss lenzen voor Sony
Zeiss werkt ook al heel lang samen met verschillende camerafabrikanten. Zo waren de beroemde objectieven voor de 6×6 Hasselblad en de Contax 645 ontworpen door Zeiss. Een bijzondere samenwerking heeft Zeiss met Sony. Aan de ene kant maakt Zeiss een aantal eigen objectieven exclusief voor camera’s met Sony E bajonet. Aan de andere kant zijn een aantal zoomlenzen en vaste brandpunten van Sony ontworpen door Zeiss. Dat geldt bijvoorbeeld voor de 16-35mm f/4, 24-70mm f/4 en de 55mm f/1.8 en 35mm f/2.8 pancake. Ook de zoomlenzen op de Sony RX100 en RX10 en de prachtige 35mm f/2.0 Sonnar van de RX1 zijn ontwerpen van Zeiss.
Bijzondere kwaliteit
Wat maakt Zeiss objectieven nu zo bijzonder? Liefhebbers van de ‘Zeiss look’ zweren bij de volle, verzadigde kleuren en het hoge microcontrast dat vrijwel alle Zeiss objectieven kenmerkt. Die liefhebbers hebben het vaak over de ‘3D-pop’ van Zeiss lenzen. Ze bedoelen daarmee dat de objectieven een bijna driedimensionaal beeld geven. Dat komt deels door het hoge microcontrast van de objectieven. Maar het wordt ook veroorzaakt doordat de huidige Zeiss objectieven allemaal vaste brandpunten zijn met een redelijk hoge lichtsterkte en een mooi bokeh. Vignettering bij volle opening hoort ook bij het typische Zeiss karakter. Waar veel fabrikanten proberen om de vignettering te minimaliseren (of weg te werken met lenscorrecties in de camera) lijkt Zeiss vignettering te zien als iets dat karakter aan beelden kan geven. De lichtafval zorgt ervoor dat het midden van je foto wat lichter is. Dat kan je gebruiken om de blik van de kijker naar je onderwerp te leiden. Wil je geen vignettering, dan kan je het altijd nog in de nabewerking verwijderen, of gewoon een paar stops diafragmeren. De top op het gebied van beeldkwaliteit vormen de Otus objectieven. Zelfs bij volle opening zijn deze lenzen scherp van hoek tot hoek en vrij van lensfouten.
Ook mechanisch zijn de Zeiss objectieven topklasse. Dat zie en voel je duidelijk bij de klassieke Zeiss objectieven met hun volledig metalen constructie. Maar de nieuwe autofocus Zeiss Batis serie doet daar niet voor onder. De Batis objectieven zijn vanwege de elektronika die nodig is voor het diafragma en de autofocus uiteraard voorzien van extra afdichtingen tegen vocht en stof zodat je ze met een gerust hart ook bij slecht weer kunt gebruiken. Een bijzondere voorziening op de Loxia objectieven en de Milvus objectieven in ZF.2 vatting is de mogelijkheid om het diafragma klikloos te maken. Net als de klassieke objectieven en Otus objectieven in Nikon-vatting beschikken ze over een diafragmaring. Voor fotografie kan je deze in laten klikken zodat je het diafragma gemakkelijk op gevoel een stop open of dicht kan draaien. Voor video kan je het klikloos maken zodat je het diafragma traploos kan verstellen. Een andere bijzonderheid van de Loxia serie is dat de vier objectieven waaruit de serie op dit moment bestaat, allemaal dezelfde diameter hebben. Dat is handig als je ze in een videorig gebruikt met een follow focus. Je hoeft dan niets te verstellen wanneer je van lens wisselt. Een uniek detail op de Batis objectieven is het OLED-scherm. Hierop kan je de scherptediepte aflezen. Naar wens kan dat in meters of voeten, maar het mooiste is nog dat het objectief rekening houdt met de gebruikte sensor. Op een 42 megapixel A7RII geeft het objectief een andere, kleinere scherptediepte aan dan wanneer je het gebruikt op een 12 megapixel A7S.
Bijzondere producten
Zeiss heeft al heel lang een grote reputatie op optisch gebied. En met de moderne objectieven doen ze die reputatie nog steeds eer aan. De Otus objectieven hebben we in de praktijk getest en we waren onder de indruk van de resultaten. Het is niet alleen de hoge scherpte van de Otus objectieven die bijzonder is, maar ook de afwezigheid van lensfouten, het mooie bokeh en de algehele manier waarop ze tekenen. Sinds het verschijnen van de Otus serie hebben meer merken objectieven uitgebracht die de beeldkwaliteit van de Otussen proberen te evenaren. Voor wie op zoek is naar een hele goede 50 of 85mm is er inmiddels redelijk wat keus. Maar de 28mm f/1.4 Otus heeft nog steeds geen concurrentie. De Zeiss objectieven die we in het testlab hebben gehad, scoorden ook buitengewoon hoog. Een van die objectieven is de Zeiss Batis 2/25mm. De autofocus vonden we een klasse apart en de geringe chromatische aberratie en vertekening zijn voor een groothoekobjectief bijzonder. Ook de Zeiss Batis 1.8/85 scoorde hoog. De scherpte is al bij volle opening erg goed en blijft over het hele diafragmabereik hoog. Ook dit objectief heeft vrijwel geen last van lensfouten en als bonus beschikt het ook nog eens over ingebouwde beeldstabilisatie. Een derde Batis die we getest hebben, de 2.8/18, bevestigde dat Zeiss met de Batis serie iets bijzonders neer heeft gezet. Het heeft een klein beetje tonvormige vertekening en wat vignettering, maar dat is ook het enige dat je er op aan kan merken. De 18mm is scherp tot in de hoeken en heeft vrijwel geen last van lensfouten. We hebben ook een objectief uit de Loxia-serie getest, de 2.4/85. Dit objectief is minder lichtsterk dan de Batis, maar scoort qua scherpte zelfs nog hoger. En ondanks de wat lagere lichtsterkte is ook bij dit objectief het bokeh op volle opening nog heel fraai. Wie op zoek is naar een nog iets langer objectief met een prachtig bokeh, zou eens kunnen kijken naar de Zeiss Milvus 2/100M. Dit is de enige 100mm macro met een lichtsterkte van f/2.0. Dit objectief is dus tegelijk een hoogwaardige macro en een uitstekende portretlens waarmee je de achtergrond prachtig onscherp kan maken.
